قواعد تشبیهقواعد تشبیه، اصول کلی تشبیه چیزی به چیز دیگر را می‌گویند. ۱ - برخی قواعدتشبیه قواعدی دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود: ۱.۱ - قاعده اولوقتی دو چیز به هم تشبیه می‌شوند: ا) گاهی مشبهات صریحا ذکر می‌شود؛ مانند: (وما یستوی الاعمی والبصیر والذین آمنوا وعملوا الصالحات ولا المسیء)؛ «و نابینا و بینا یکسان نیستند و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند (نیز) با (مردم) بدکار (یکسان) نیستند». ب) گاهی مشبهات با صراحت ذکر نمی‌شود؛ مانند: (وما یستوی البحران هذا عذب فرات سائغ شرابه وهذا ملح اجاج)؛ «و دو دریا یکسان نیستند؛ این یک، شیرین تشنگی زدا و نوشیدنش گوارا است و آن یک، شور تلخ مزه است». ۱.۱ - قاعده اولبالاترین درجه تشبیه در بلاغت ، حذف وجه شبه و ادات تشبیه است. ۱.۳ - قاعده دومقاعده در مدح ، تشبیه ضعیف به قوی و در ذم، تشبیه بر عکس آن است؛ مانند: الف (یا نساء النبی لستن کاحد من النساء)؛ «ای همسران پیامبر ! شما مانند هیچ یک از زنان دیگر نیستید»؛ ب) (ام نجعل المتقین کالفجار)؛ «یا پرهیزکاران را چون پلیدکاران قرار می‌دهیم؟ ». ۱.۴ - قاعده سومگاهی ادات تشبیه بر چیزی وارد می‌شود که عین مشبه به نیست، ولی به آن نزدیک است و به دلیل اعتماد بر فهم مخاطب آورده می‌شود؛ مانند: (کونوا انصار الله کما قال عیسی ابن مریم…)؛ « یاران خدا باشید؛ همان گونه که عیسی بن مریم به ( حواریون ) گفت». ۱.۵ - قاعده چهارماصل آن است که ادات تشبیه بر مشبه به داخل شود؛ اما گاهی بر مشبه داخل می‌شود؛ چه به منظور مبالغه باشد یا برای آشکار کردن و بیان حال؛ مانند: الف) (ولیس الذکر کالانثی)؛ «و پسر چون دختر نیست»؛ ب) (قالوا انما البیع مثل الربا)؛ «آنان گفتند داد و ستد صرفا مانند ربا است». ۱.۶ - قاعده پنجمگاهی تشبیه در واقع بر لفظی محذوف وارد می‌شود؛ مانند: (ومثل الذین کفروا کمثل الذی ینعق بما لا یسمع الا دعاء ونداء)؛ «و مثل (دعوت کننده) کافران چون مثل کسی است که حیوانی را که جز صدا و ندایی (مبهم، چیزی) نمی‌شنود بانگ می‌زند». تقدیر آن می‌تواند چنین باشد: «مثل واعظ الذین کفروا». [۱۰]
عبداللطیف، محمدعبدالوهاب، موسوعة الامثال القرآنیة، ج۲، ص۴۷۳.
[۱۱]
کمالی دزفولی، علی، ۱۲۹۲ -، قرآن ثقل اکبر، ص۲۷۶.
۲ - پانویس
۳ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «قواعد تشبیه». |